Switsalwana

Tinxaka leti landzelaka ta switsalwana ti fanele ku dyondziwa na ku kamberiwa eka tiGiredi ta 10-12.

Xitsalwana xa Ndzungulo (RK, RES na REV tiGiredi ta 10 na 12)

Xana xitsalwana xa ndzungulo i yini?

I xitsalwana lexi hlamuselaka hungu mayelana na leswi humeleleke eka nkarhi lowu nga hundza. Tekela enhlokweni leswi landzelaka:

• Tirhisa ririmi leri tirhisiwaka ku rungula mhaka naswona ri fanele ku va eka nkarhi lowu nga hundza.
• Tsala hungu nga na mhaka leyi tiyeke leyi khorwisaka hambiloko yi ri mhaka leyi ngo anakanyiwa kunene.
• Manghenelo ya wena ya fanele ku koka rinoko ra vaamukeri va mahungu. Ya fanele ku va ya paluxa nhlokomhaka naswona ya fanele ku va ya komile.
• Hungu ra wena ri fanele ri kombisa vaamukeri va mahungu mhaka yo karhi.
• Landzelerisa timhaka hindlela leyi kotaka ku humesela erivaleni hungu leri khomaneke no khorwisa.
• Tirhisa swikhavisaririmi hindlela leyi faneleke no koka rinoko ra vamukeri va mahungu.
• Matirhiselo ya wena ya swikhavisaririmi ya fanele ya kombisa vuswikoti byo rungula rungula timhaka hindlela yo hlawuleka.
• Ava timhaka hi tindzimana laha yin’wana na yin’wana yi vulavulaka hi mhaka ya yona yi ri yoxe.
• Katsakanyo mahungu ya tindzimana ta wena leswaku ti kota ku rungula hungu ra nhlokomhaka leyi nyikiweke.
• Hungu ra wena ri fanele ku va leri kokaka rinoko ra vaamukeri va mahungu ri kondza ri ya fika emakumu.
• Xitayili, switirhisiwa swa ndzungulo na swiendlo leswi u swi tirhisaka swi fanele ku endla leswaku timhaka ti nyanyula vaamukeri va mahungu.
• Tsundzuka leswaku xitsalwana xa ndzungulo lexi nga kahle hi lexi kotaka ku humesa vuxokoxoko lebyi khumbaka switwi, swo voniwa, swa mpfumawulo, ku koka rinoko na ku khumbeka.
• Tlhela u tsundzukani leswaku xitsalwana lexi xi tala ku katsa ngopfu na ku hlamusela kunene.
• Tirhisa mahetelelo yo tsakisa hikuva ya tala ku endla leswaku hungu ri nga rivaleki.
• Mahetelelo ya wena ya fanele ku seketela nhlokomhaka naswona ya fanele ku va ya komile.

Swikombiso swa swivutiso swa xitsalwana xa ndzungulo:

• Riendzo ra ntangu ya khale.
• A hi ri ku tiphineni swinene, xikan’wekan’we ku va na ku tsekakatseka ka misava.
• Xitori xo tsakisa ngopfu lexi ndzi nga tshama ndzi xi twa.

Xitsalwana xa Nhlamuselo (RK, RES na REV tiGiredi ta 10 na 12)

Xana xitsalwana xa nhlamuselo i yini?

Lexi i xitsalwana lexi hlamuselaka mhaka/nchumu wo karhi hindlela leyi nga ta endla leswaku vaamukeri va mahungu va twisisa mhaka leswi u yi twisisaka xiswona. Eka muxaka lowu wa xitsalwana u nga hlamusela munhu kumbe hi mhaka/nchumu wo karhi. U tsala hi xifaniso lexi u tiehleketelaka xona hi munhu, ndhawu kumbe nchumu wo karhi.

Tekela enhlokweni leswi landzelaka:

• Tirhisa marito yo hlawuleka ku hlamusela xifaniso xa munhu, ndhawu kumbe nchumu wo karhi.
• Hlawula marito na swivulwahava hi vukheta ku fikelela leswi languteriweke.
• Hlamusela mhaka yi va erivaleni no twisiseka hi ku tirhisa vufananisi lebyi nga ta koka switwi, swo voniwa, swa mpfumawulo, swo koka rinoko na leswi u nga swi khumbaka.
• Tirhisa swigaririmi hi mfanelo ku khavisa xitsalwana xa wena.
• U fanele ku va na na ntokoto mayelana na nhlokomhaka leyi u tsalaka hi yona. A swi olovi kahle ku hlamusela mhaka leyi u nga yi tiviki kahle.

Swikombiso swa swivutiso swa xitsalwana xa nhlamuselo:

• Yoo, swa vava dokodela. Ri kokeni kahle tino leri…!
• …kutani maxelo ya cinca…
• N’wana a hi wa un’we.

Swin’wana swa leswi u nga swi katsaka loko u hlamula xivutiso xa 1:

• Siku ro endzela na ndhawu ya kona.
• Xiyimo lexi a wu ri eka xona loko u nga si endzela dokodela.
• Ku hlamusela loko ku ri ku a ku ri siku ro sungula ku endzela dokodela wa meno.
• Vunene kumbe vubihi bya ku endzela dokodela wa meno.
• Leswi ku humeleleke loko u ri na dokodela.
• Leswi u titwiseke xiswona loko nkarhi wa wena wu nga si fika.
• Leswi endliweke hi dokodela loko u rila.
• Leswi u titwiseke xiswona loko dokodela a ku tiyisile.
• Swiletelo leswi u byeriweke swona mayelana na ku hlayisa meno.
• Katsakanya ntokoto lowu u veke na wona mayelana na siku leri.

Xitsalwana xa Mianakanyo (RK, RES na REV tiGiredi ta 11 na 12)

Xana xitsalwana xa mianakanyo i yini?

Lexi i xitsalwana lexi eka xona u tsalaka timhaka leti u ngo ti ehleketa kunene kumbe ku navela leswaku ti humelela u tlhela u kombisa ndlela leyi u titwaka na ku khumbeka hayona. Xikombiso: U nga kombisa ndlela leyi u navelaka leswaku swilo swi va hayona.

Tekela enhlokweni leswi landzelaka:

• Tirhisa ngopfu mahlamuselelo lama humelerisaka ku khumbeka na matitwelo ya wena.
• Lemuka leswaku xiphemu lexikulu xa xitsalwana lexi xi nga va hindlela yo hlamusela.
• Tinhlamuselo ta wena ti fanele ti va erivaleni naswona ti fanele ti kombisa vaamukeri va mahungu ndlela leyi u tsundzukaka timhaka to karhi na hilaha u khumbekaka hakona.
• Timhaka, miehleketo kumbe matitwelo ya wena ya fanele ku paluxa vutshembeki na ku va wena u vile eka tona hi xiviri.

Swikombiso swa swivutiso swa xitsalwana xa mianakanyo:

• Na namuntlha tidyondzo ta yena ndza ha ti tsundzuka.
• Ndza ha tinyungubyisa hi xiboho lexi ndzi xi tekeke siku lero.
• Loko vadyondzisi hinkwavo a vo fana na yena.

Swin’wana swa leswi u nga swi katsaka loko u nhlamula xivutiso xa 1:

• Vito ra mudyondzisi.
• Xikolo lexi a dyondzisaka eka xona.
• Xivangelo xo ka u nga n’wi rivali.
• Lembe leri u hlanganeke na mudyondzisi loyi.
• Giredi leyi a wu ri eka ntlawa wayona.
• Dyondzo leyi a dyondzisa yona.
• Ndlela leyi a dyondzisa dyondzo leyi hayona.
• Leswi a nga ku hlohloterisa xi swona ku rhandza ku dyondza.
• Leswi u nga yi pasisa xiswona dyondza ya yena.
• Leswi u nga tirhisa xiswona eka tidyondzo ta wena.
• Xana va tata xandla vadyondzisi va muxaka lowu.

Xitsalwana xa Nkanelo (RK na REV tiGiredi ta 11 na 12)

Xana xitsalwana xa nkanelo i yini?

Xitsalwana lexi xi hlamusela timhaka handle ko yima na tlhelo ro karhi kambe xi kanela matlhelo hinkwawo ya mhaka hi ku ringanana.

Tekela enhlokweni leswi landzelaka:

• Hlamusela timhaka handle ko yima na tlhelo ro karhi kambe kanela matlhelo hinkwawo ya mhaka hi ku ringanana.
• Tekela enhlokweni timhaka to hambana ta nhlokomhaka leyi ku vulavuriwaka hi yona u tlhela u kombisa na timhaka leti kanetanaka hi ku ringanana handle ko voyamela etlhelo rin’we.
• Loko u fika emakumu u nga hetelela mhaka ya wena hindlela yo karhi kambe nkanelo wa wena wu fanele ku ringanana wu tlhela wu kaneriwa hindlela leyi twalaka ku ya hi leswi nga eka miri wa xitsalwana.
• U fanele u twisisa na ku kombisa ku va na vutivi bya leswi u swi vulaka.
• Xitsalwana xa wena xi fanele xi va na maandlalelo ya timhaka lama vupfeke na ku languta matlhelo hinkwawo ya mhaka.
• Maehleketelo ya wena ya fanele ku va lama nga kombisiki xinyanyu, lama hlutekeke ya tlhela ya seketeriwa hindlela leyi faneleke.
• Thoni a yi fanelangi ku lawuriwa hi matitwelo kambe yi fanele ku va leyi khorwisaka handle ko kombisa ku kanetana na mhaka.
• U nga kombisa tlhelo ra mavonelo ya wena, kambe leswi u nga swi endla ntsena emahetelelweni ya xitsalwana xa wena.

Swikombiso swa swivutiso swa xitsalwana xa nkanelo:

• Vunene na vubihi bya matirhelo ya maphorisa laha tikweni
• Vunene na vubihi bya matirhiselo ya tibasari leti nyikiwaka vantshwa hi mfumo.
• Nghogelo wa xiyimo xa vuntlhanu xa Covid-19 wu tisile leswinene na swo biha.

Swin’wana swa leswi u nga swi katsaka loko u hlamula xivutiso xa 2:

Vunene:

• Nhlamuselo ya nhlokomhaka.
• Ku hunguteka ka ku nwa byalwa.
• Ku va swirho swa mindyangu swi vile na nkarhi wo tshama swin’we emakaya.
• Ku tirhela emakaya hi ku tirhisiwa thekinoloji.
• Ku dyondzela emakaya hi ku tirhisa thekinoloji.
• Ku dyondzisa vanhu hi ntivorihanyu.
• Ku va swirho swa kereke swi kuma rito ra Xikwembu swi ri emakaya hindlela ya xithekinoloji.

Vubihi:

• Ku va xiyimo xa ikhonomi xi yile ehansi.
• Ku va vanhu van’wana va heleriwile hi mintirho.
• Ku va vanhu va nga ha koti ku endzela matiko/swifundzankulu swin’wana.
• Ku pfariwa ka mindzilikano.
• Ku va timbala tin’wana ta swihahampfuka ti nga ha tirhi.
• Ku sindzisiwa ka vatirhi van’wana ku tshika ntirho va nga si swi lava.

Xitsalwana xa Mavonelo (RK na REV tiGiredi ta 10, 11 na 12)

Xana xitsalwana xa mavonelo i yini?

I xitsalwana lexi eka xona u nyikaka mavonelo ya wena. U yi vonisa ku yini mhaka leyi? U yima na yona kumbe wa yi kaneta? U fanele u hlawula tlhelo rin’we kutani u nyika mavonelo ya wena.

Tekela enhlokweni leswi landzelaka:

• Hlawula tlhelo rin’we leri u welaka eka rona u tlhela u seketela rona ntsena.
• Yima na nhlokomhaka kumbe u kanetana na yona u tlhela u seketela tlhelo leri u ri hlawuleke.
• Kusukela eka manghenelo swi fanele ku va erivaleni leswaku wena u yime kwihi hi mhaka leyi u vulavulaka hi yona.
• Seketela mavonelo ya wena hi tindlela to hambanahambana.
• Tirhisa ririmi ro tlhontlha matitwelo kambe ri ri leri amukelekaka.
• Eka mahetelelo tirhisa marito lama nga na ntikelo, lama tiyisisaka mavonelo ya wena.

Swikombiso swa swivutiso swa xitsalwana xa mavonelo:

• Mavandla ya tipolitiki ya laha Afrika-Dzonga ya tata ngopfu ku holova ku tlula ku tirhela vaakatiko.
• Vanhu vo huma ematikweni ya le handle lava nga riki enawini va fanele ku nyikiwa vuakatiko. Pfumela kumbe u kaneta.

Swin’wana swa leswi u nga swi katsaka loko u hlamula xivutiso xa 1:

Ku pfumela:

• Tinxaka ta vukati.
• Ku lehisa mbilu hambiloko vanuna va vona va va xanisa.
• Ku tiyisela ku xanisiwa hi maxaka ya vanuna va vona.
• Vavasati van’wana va swi kota ku kurisa vana hambi va nga ri va vona va ngati.
• Ku tshikeleriwa hi vanuna va vona hambiloko va endlile leswinene.
• Ku hlayisa mindyangu na vanuna va vona loko va heleriwile hi mintirho.
• Ku tiyisela hambiloko vanuna va vona va rhandzana na vavasati van’wana ehandle.

Ku kaneta:

• Tinxaka ta vukati.
• Ku lehisa mbilu hambiloko vasati va vona va va xanisa.
• Ku va vavanuna van’wana va swi kota ku kurisa vana va ri voxe.
• Ku tiyisela ku tekeriwa mali hi vasati va vona loko va horile.
• Ku tiyisela hambiloko maxaka ya le ka nuna ya nga amukeriwi emutini.
• Ku hlayisa nsati na vana hambiloko nsati a nga tirhi.