Xitsonga Vadyondzi va Namuntlha pdf download

xitsonga-drama-vadyonzi-va-namuntlha-1 Download

NKATSAKANYO
Xiletelo lexi xi kongomisiwile eka tsalwa ra ntlangu wa Vadyondzi va Namuntlha hi S.E. Makhubele.

1. Matimu ya Mutsari

Shirilele Edwin Makhubele, loyi a tivekaka ngopfu hi vito ra Khanghela, u velekiwile eka Nhlaneki, emugangeni wa ka Maxavele. Vito ra Shirilele u lo duvuleriwa hi sirha tata wa yena.
U sungurile xikolo ephurayimari ya Mbhureni eka Maxavele. Eka Giredi ya tsevu, u tele hi norho waku tsala ntlangu wa swiphemu swa xiyanimoya, a tibyela leswaku loko a tshuka a tsarile ntlangu kumbe mintlangu yo nyanyula vanhu, a nga tinyungubyisa.
Loko a sungula tidyondzo ta le henhla exikolweni xa Malenga emugangeni wa ka N’wamankena, a nga tshikangi norho wa yena wo tsala ntlangu wa swiphemu wa xiyanimoya. Masiku hinkwawo loko xikolo xi huma, a fika ekaya a rhanga a tsalatsala loko a nga se ya etihon’wini kumbe eku tlangeni bolo ya milenge na swin’wana swifanyetana.
Loko tata wa yena, Mkhacani Solomon Robert Makhubele, a nga si hundza emisaveni, u lavile ku tiva hi ta ntlangu lowu a a ri eku wu tsaleni. Loko Shirilele a hlamuserile, tata wa yena u te: “Norho wa wena wu ta humelela loko wo tinyiketela. Ndzi nga tsaka ngopfu loko ntlangu wa wena ho wu yingisela eka xiyanimoya.”
Loko a pasa Giredi ya khumembirhi, norho wa yena a wu nga si humelela. U tshamile malembe ya mune hikwalaho ka ku pfumala swa le mandleni ku yisa tidyondzo ta yena emahlweni. Hi lembe ra vuntlhanu, u xambirile ku ya tikumela xintirhwana eJoni. U tsarile ntlangu wa swiphemu lowu a nga wu rhumela eka Munghana Lonene FM, laha va nga vula leswaku u na vuswikoti byo tsala, hambi leswi ntlangu wa yena va nga wu tekangiki hikwalaho ka ku va wu nga weli eka tinhlokomhaka leti a ti fanerile ku tsariwa.
Tin’wana ta tibuku leti S.E. Makhubele a titsaleke, i tsalwa ra ntlangu ra ‘Mufi’ leri kandziyisiweke no hlayiwa eswikolweni, na tsalwa ra ntlangu ra ‘Xiganga xa Vutomi’.

2. Vito ra Tsalwa

Vadyondzi i vana va xikolo. Namuntlha i nkarhi wa sweswi/nkarhi lowu hi nga eka wona, leswi kombisaka muxaka wa vadyondzi lava kumekaka eswikolweni manguva lawa. Vito ra tsalwa i ‘Vadyondzi va Namuntlha. Swiendleko swa tsalwa leri swi humelela exikolweni xa Dyondzekani na le lokixini ra Baralonga, laha ku paluxiwaka vutomi bya vadyondzi va minkarhi leyi hi hanyaka eka yona.

3. Tinhlamuselo ta Minongoti na Swihlawulekisi Swa Matsalwa

Nkongomelo wa Tsalwa: Nkongomelo wa tsalwa ku vuriwa hungunkulu leri mutsari a kongomeke ku ri humelerisa eka vahlayi. Nkongomelo wa tsalwa a hi lowu wu ngo boxiwa pha hi mutsari, kambe wu tikomba endzhaku ko hlaya tsalwa hinkwaro. Nkongomelo wu nga tsariwa hindlela ya xitatimende, naswona a wu fanelangi wu va hi xivumbeko xa dyondzo ya tsalwa.
Dyondzo: Dyondzo yi huma eka muhlayi endzhaku ko hlaya tsalwa hinkwaro, naswona yi nga ha humelerisiwa hi ximunhuhatwa xin’we kumbe ku tlula.
Mbangu: I tindhawu hinkwato eka tsalwa laha timhaka ti humelelaka kona, leswi swi katsa minkarhi na tinguva. Mutsari a nga ha tirhisa mavito ya tindhawu leti tivekaka eka vahlayi ku endlela leswaku mhaka ya yena yi khorwisa no hatla yi twisiseka. Xik.: Eka ntlangu lowu timhaka ti humelela exikolweni xa Dyondzekani elokixini ra Baralonga.
Mathyelo ya Mavito: I vutshila. Mavito man’wana ma vulavula/ma na tinhlamuselo to karhi. Ematshan’weni yo va mutsari a hlamusela kumbe ku paluxa matikhomelo/vumunhu bya ximunhuhatwa, a nga thya ximunhuhatwa vito leri nga na nhlamuselo ya swiendlo kumbe matikhomelo ya ximunhuhatwa xolexo.
Vumunhuhati na Swimunhuhatwa:
- Vumunhuhati: I ndlela leyi mutsari a hlavutelaka xiviri xa ximunhuhatwa. Xik.: Vito ra ximunhuhatwa Fumani leri vulaka leswaku a nga pfumali nchumu.
- Swimunhuhatwa: I vanhu/vatlangi lava mutsari a va tirhisaka ku fambisa hungu ra yena eka ntlangu.
Tinxaka ta Swimunhuhatwa:
- Ximunhuhatwankulu: I ximunhuhatwa lexi tsalwa ri rhendzelekaka ehenhla ka xona. Ximunhuhatwa lexi xi nga va na ku navela ko karhi, kambe xi tsandzeka ku ku fikelela hikwalaho ko siveriwa hi swimunhuhatwa swin’wana.
- Xisihalari: I ximunhuhatwa lexi xi sivelaka ximunhuhatwankulu ku fikelela ku navela ka xona.
- Muluthanyi: I ximunhuhatwa lexi xi endlaka leswaku ku va na dzolonga kumbe ku holova exikarhi ka swimunhuhatwa.
- Ximunhatwampaluxo: I ximunhuhatwa lexi xi vonaka kumbe ku twa timhaka to karhi to fana na swihundla swa swin’wana swimunhuhatwa, kutani xi byela leswin’wana swimunhuhatwa.
- Ximunhuhatwandlandlamuko: I ximunhuhatwa lexi xi cincaka ku ya hi swiyimo swo hambanahambana, lexi xi nga tumbetiki matitwelo ya xona ehenhla ka mhaka yo karhi.
- Ximunhuhatwanka’ndlandlamuko: Lexi ximunhuhatwa xi kota ku tikhoma eka swiyimo swo hambanahambana. Xi tiyisela swiyimo leswi swi taka eka xona hambi swi ri swo tika kumbe swi ri swo khunguvanyisa.
Ntlimbo: I nkayankayo kumbe ku phasaphasana ka timhaka loku endlaka leswaku swimunhuhatwa swi nga oloveriwi ku endla leswi swi navelaka ku swi endla.Tinxaka ta Ntlimbo:
- Ntlimbo wa le Handle: I ntlimbo lowu ximunhuhatwa xi hlanganaka na wona, kambe xi va xi vangeriwile wona hi swimunhuhatwa leswi xi hanyaka na swona.
- Ntlimbo wa le Ndzeni: I ntlimbo kumbe dzolonga leri ximunhuhatwa xi hlanganaka na rona, leri ri vangiwaka hi ku navela swo karhi na hi ku kanakana.
Xitshunxo: I ndlela leyi xirhalanganyi kumbe xiphiqo xi ololoxiwaka hi yona, naswona xi fanele ku va lexi xi khorwisaka.
Kungu: Ku vuriwa vutshila lebyi mutsari a byi tirhiseke ku longoloxa/rungula timhaka ta yena eka tsalwa.
Mpfilungano: Hi laha hungu ri sungulaka ku va na mpfilumpfilu lowu vangaka ntlimbo eka ximunhuhatwankulu, ku endla leswaku leswi xi navelaka ku swi endla swi nga olovi.
Ntlhekeko: Hi laha hungu ri sungulaka kona.
Makholo: Ku vuriwa laha xitori xi fikaka eka nkayankayo wa le henhla swinene, laha ximunhuhatwa xi bohekaka ku endla xitshunxo xa ntlimbo lowu xi va ka xi ri na wona.
Mpaluxo: Mpaluxo i ndlela leyi mutsari a hlamuselaka timhaka to karhi hi swimunhuhatwa swa yena hi ku kombisa xiyimo, swiendlo, leswaku ximunhuhatwa xo karhi i mani na vuxaka bya swona.
Mpimaniso: I ku fananisa kumbe ku kombisa ku hambana exikarhi ka swilo/swimunhuhatwa sw

4. Ndlela Leyi Xitori Xi Hlamuseriwaka Ha Yona

4.1 Tinxaka ta Mintlangu

Ku na tinxaka to hambanahambana ta mintlangu. Xikombiso: Ntlangu wa Nhlomulo (tragedy) na Ntlangu wa Mafenya (comedy). Ntlangu wa Vadyondzi va Namuntlha i ntlangunhlomulo. Leswi swi tiyisisaka, hiloko ku lova Xiluva na Fumani.

4.2 Mbangu

Mbangu eka Vadyondzi va Namuntlha wu le lokixini ra Baralonga, exikolweni xa Dyondzekani. Mbangu wu tlhela wu katseka eka nomboro ya 2030 elokixini ra Baralonga, emutini wa ka Munene, 1616 emutini wa ka vaJimmy, 1099 eka Hon’wana (emutini wa ka vaXiluva), na le xitichini xa maphorisa xa Baralonga. Eka ntlangu lowu, vatlangi va vulavula ngopfu hi timhaka ta ku rhandzana ka Jimmy na Xiluva, na ku va Fumani a rhandza Xiluva.

4.3 Xitayili

Xitayili xa matsalelo ya mutsari xi pfuna ku endla leswaku swimunhuhati swi vonaka swi hanya. Nkhuluko wa timhaka eku paluxeni ka kungu wu khorwisa. Xitayili xi katsa dikixini na ririmi leri mutsari a ri tirhisaka.

Dikixini na Ririmi
Dikixini i ndlela leyi mutsari a hlawuleke marito na ku ma tirhisa eka tsalwa. Eka Ntlangu wa Vadyondzi va Namuntlha, mutsari u tirhisa ririmi ra masiku hinkwawo, leswi tumbuluxaka matitwelo ya ntiyiso eka muamukeri wa hungu. Hambi a tirhisa ririmi ro kongoma, kun’wana u tirhisa ririmi ro gega.
- Xik: Swiendlo na marito lama kombisaka xikhovolelo.
  - Talenta Munene: “Yoo… minoo! Valoyi va ndhawu leyi va ndzi dlayele n’wana wa mina…”
    - Talenta a a ri Manana Mufundhisi, rito ‘vuloyi’ ri kanetana na ripfumelo ra yena tani hi Manana Mufundhisi. Mutsari u tlhela a tirhisa xisasi ‘fole ra rihlaza’ ku vula mbangi.
Mbulavulawexe hi wu vona eka Xiyenge xa 3, Xivono xa 5, laha Jimmy a vulavulaka a ri yexe ku kombisa ku vaviseka emoyeni hikwalaho ka ku tlherisiwa hi Xiluva.
Nyimiso/Ku Hayeka
Mutsari u siya vahlayi emoyeni mayelana na rifu ra Xiluva. Fumani a ri na yena u hava vumbhoni bya leswaku Xiluva u dlayiwile hi yini.